شاید برای شما هم سوال باشد ، حداقل برای دوستان دانشگاهی من که خیلی سوال بود ، خلاصه از وقتی که دوستان فهمیدند که میخام طلبه بشم یکی از اولین سوالاتشون موضوع درآمد و شهریه بود .

درباره‎ی شهریه-۱

شهریه به مبلغی گفته می‎شود که در اول هر ماه قمری به طلاب حوزه‌ی علمیه پرداخت می‌شود. متولی پرداخت شهریه به طلاب مراجع هستند. محل درآمد شهریه‌ از وجوهات شرعی مردم که به مراجع پرداخت می‌گردد تأمین می‌شود. شهریه همانند بورس تحصیلی است. بورس تحصیلی (به فرانسوی: Bourse d’étude) کمک هزینه‌ای است که دانشگاه‌ها و مراکز علمی یا موسسات خیریه به دانشجویان مستعد اعطا می‌کنند.+
طلاب با آغاز مقدمات و صرف و نحو، پس از چند ماه با شرکت در امتحانی از دروس خوانده شده و قبول شدن در آن می‌توانند از شهریه برخوردار شوند. شهریه تا وقتی که طلاب به درس ادامه دهند و شاغل در جایی نگردند ادامه دارد.
شهریه بر اساس میزان تحصیلات طلبه متفاوت است و به چهار سطح تقسیم می‌شود. مقدمات و سطح یک و دو و سه. مقدمات از آغاز تحصیل تا پایان لمعه –سال ششم- و قبولی در امتحان شفاهی لمعه است. سطح یک پس از گذراندن دوره‌ی مقدمات تا قبولی در امتحان شفاهی رسائل و مکاسب است. سطح دو از سال هشتم تا قبولی در امتحان شفاهی جلد اول کفایه و بحث شرایط العوضین کتاب مکاسب است. با قبولی در امتحان شفاهی پایه نهم که شامل جلد اول کفایه الاصول آخوند خراسانی و بخشی از مکاسب شیخ انصاری است، به طلاب مدرک سطح دو که معادل لیسانس است اعطا می‌شود. پس از این امتحان، شهریه به سطح سه ارتقاء می‌یابد، مشروط بر این‌که ملبس به لباس روحانی باشند. سطح سه شهریه بالاترین سطح شهریه است.
از مؤلفه‌های مؤثر در مقدار شهریه‌ی طلاب، تأهل و تجرد آنان است.معمولاً طلاب معیل دو برابر مجردان شهریه می‌گیرند. گاهی هم سادات مقداری بیش از غیر سادات شهریه می‌گیرند.
در حال حاضر حضرات آیات عظام خامنه‌ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، وحید خراسانی، مظاهری، نوری همدانی، موسوی اردبیلی، سید صادق روحانی، علوی گرگانی عهده‌دار شهریه طلاب هستند. آیت الله محفوظی پس از رحلت آیت الله بهجت پرداخت شهریه‌ی ایشان به طلاب را ادامه می‌دهد. هم‌چنین شهریه‌ی مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی زیر نظر فرزندشان پرداخت می‌شود. علمای برخی از شهرها نیز به طلاب شهرهای خود شهریه می‎دهند. گاهی نیز برخی از علما به صورت پراکنده شهریه می‎دهند که آن را تقسیمی می‎نامند. از مراجع بزرگ، حضرت آیت الله شبیری زنجانی تنها مرجعی است که شهریه نمی‎دهد.

طلاب چقدر شهریه می‌گیرند؟

شهریه‌ی طلاب بر اساس تآهل و تجرد و میزان تحصیلات متفاوت است. شهریه در پائین‌ترین سطح یعنی طلبه‌ی مجرد در دوره‌ی مقدمات حدود پنجاه هزار تومان است و در بالاترین سطح یعنی طلبه‌ی معیل سطح سه حدود دویست و هشتاد هزار تومان است.
پرداخت شهریه پس از قبولی در امتحان جامع آغاز می‌شود. این امتحان پس از چند ماه از آغاز به تحصیل طلبه در حوزه‌ی علمیه برگزار می‌شود. البته برخی از مراجع پرداخت شهریه به طلبه را پس از گذراندن دوره‌ی مقدمات و قبولی در امتحان شفاهی لمعتین آغاز می‌کنند. از این رو میان شهریه‌ی طلاب مقدمات و سطح یک تفاوت زیادی موجود است.
مقدار دریافتی شهریه‌ی طلاب به شرح زیر است:

•    مقدمات مجرد : پنجاه هزار تومان  ( 6 سال اول تحصیل )
•    مقدمات معیل : نود و پنج هزار تومان  ( 6 سال اول تحصیل ) 
•    سطح یک مجرد: هشتاد وپنج هزار تومان  ( سال 7 و 8  تحصیل ) 
•    سطح یک معیل: صد و پنجاه و پنج تومان   ( سال 7 و 8  تحصیل ) 
•    سطح دو مجرد : صد و ده هزارتومان    ( سال 9 و 10  تحصیل ) 
•    سطح دو معیل : دویست و ده هزار تومان    ( سال 9 و 10  تحصیل )  
•    سطح سه مجرد : صد و پنجاه هزار تومان    ( بعد از 10 سال  تحصیل و معمم بودن )  
•    سطح سه معیل : دویست و هشتاد هزار تومان ( بعد از 10 سال  تحصیل و معمم بودن )

از این مقدار حدود سی هزار تومان بابت حق بیمه کسر می‌گردد و  نیز به طلاب معیل که مسکن اجاره‌ای دارند ماهیانه سی و پنج هزار تومان کمک اجاره از طرف  آیت الله خامنه‌ای پرداخت می‌گردد. هم‌چنین از طرف مرکز خدمات حوزه‌ی علمیه ماهیانه چهل هزار تومان بن کارت به طلاب معیل اهدا می‌شود. در برخی مناسبت‌های مذهبی مبلغی به عنوان عیدی به شهریه اضافه می‌گردد.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پیچ ماجرا کجاست؟
دانشجویان هم مشکل اقتصادی دارند ولی برای همه عمر خود دانشجو نیستند. زندگی دانشجویی با همه سختی‌های اقتصادی‌اش، موقتی است. یعنی دانشجویی غالبا مرحله‌ای مقدماتی برای وارد شدن به بازار کار است. دانشجو با یادگیری علمی معمولا کاربردی و مورد نیاز جامعه، پس از اتمام دوره تحصیل خود به دنبال شغل می‌رود و با وجود همه نابسامانی‌های اقتصادی کشور بالاخره وارد بازار کار می‌شود. ولی برای طلبه‌ها ماجرا کاملا متفاوت است. مسیر درسی و تحصیلی حوزه علمیه، برای وارد بازار کار شدن طراحی نشده است و نظام آموزشی حوزه علمیه، طلبه‌ها را برای بازار کار، تربیت نمی‌کند و چه بسا رسالت خود را اساسا اینچنین تعریف نکرده است. مسیر اصلی تحصیلی حوزه، به سمت اجتهاد است.

فلسفه وجودی شهریه
شهریه‌ای که به طلبه‌ها پرداخت می‌شود، معادل شهریه دانشجویان نیست؛ بلکه نوعی کمک‌هزینه علمی است. یعنی مراجع تقلید، بخشی از سهم امام را به طلبه‌ها پرداخت می‌کنند تا طلبه‌ها وقت خود را به جای کار کردن، صرف کار علمی کنند. ایده‌ پشتیبان چنین کاری، مشابه همان ایده‌ای است که دانشمندان یا دانشجویان مستعد را بورسیه می‌کند تا دغدغه شغل را از آن‌ها بگیرد و خیال آن‌ها را از مقوله معیشت راحت کند. این ایده عموما در دانشگاه‌ها و مراکز معتبر علمی دنیا رواج دارد. در حوزه علمیه هم به سبب همین فلسفه وجودی، طلبه‌های شاغل را از تمام یا بخشی از شهریه محروم می‌کنند.

ولی دو تفاوت بسیار جدی وجود دارد. اولا شهریه پرداختی به طلبه‌ها، به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای معیشتی آن‌ها نیست و این طور نیست که با اکتفا به شهریه، بتوان به راحتی زندگی گذراند. ثانیا طلبه‌های زیادی هستند که شهریه دریافت می‌کنند، ولی فعالیت علمی نمی‌کنند؛ عده‌ای هم هستند که به خاطر دغدغه شرعی خود، روزی یک یا دو کلاس شرکت می‌کنند تا به قول معروف، «شهریه خود را حلال کنند.» ولی آیا صرف شرکت کردن در کلاس درس، کار علمی محسوب می‌شود؟! دیگر کاری به روحانیون مسنی که روزهای خود را به بیکاری کامل و در کنار حوض مدرسه فیضیه می‌گذرانند کاری نداریم.

طلبه‌های شاغل، آدم‌های بدی نیستند
عبارت «طلاب شاغل» عنوان چندان مثبتی در فضای عمومی حوزه علمیه نیست. طلبه شاغل به طور پیش‌فرض به کسی گفته می‌شود که کار علمی (یعنی وظیفه اصلی) خود را کنار گذاشته‌ است و در «اداره‌ای، جایی» مشغول به کار شده است. ولی واقعیت این است که طلبه‌ها هم مثل بقیه آدم‌ها هستند؛ طلبه یک روز به زندگی خود نگاه می‌کند و می‌بیند تنها کاری که می‌کند این است که روزی چند کلاس می‌رود، در خانه مطالعه می‌کند و هنوز آخر ماه نشده، جیبش خالی است. سختی‌های مالی او را به این پرسش جدی می‌کشاند که آیا این کلاس رفتن‌ها و مطالعه‌های من ارزش این همه سختی مالی و محدودیت‌های خانواده‌ام را دارد؟! بعید است احساس این طلبه، شبیه احساس دانشمندی باشد که زندگی خود را در آزمایشگاه می‌گذراند و دغدغه‌اش صرف این می‌شود که مثلا دانش هسته‌ای کشورش را قدمی جلو ببرد. این احتمال، منطقی است که اگر طلبه‌ای احساس کند فعالیت علمی ندارد، تصمیم بگیرد که دست‌کم زندگی مادی‌اش را سر و سامانی بدهد. حتی بسیاری طلبه‌ها دغدغه‌شان از شاغل شدن، صرفا مالی نیست و چه بسا به دنبال معنابخشی به زندگی‌شان باشند و اینکه با شغل خود، باری از جامعه بردارند و احساس پوچی و عمر تلف کردن نکنند.

بورسیه برای فعالیت علمی
بورسیه و کمک‌هزینه علمی و تحصیلی به معنای رایج در مراکز علمی دنیا، با شهریه به معنای فعلی حوزه علمیه تناسب ندارد. علاوه بر اینکه معمولا مبلغ بورسیه علمی به میزانی است که زندگی دانشمند و محصل را تأمین کند، یک ویژگی اساسی دیگر نیز دارد؛ آن هم اینکه فقط در برابر «فعالیت علمی» پرداخت می‌شود. پژوهشگری که در یک مؤسسه معتبر علمی و دانشگاهی بورسیه می‌شود، به لحاظ قانونی موظف به انجام فعالیت پژوهشی است و این فعالیت او کاملا دارای استاندارد و روش است. پژوهشگرها معمولا زیر نظر اساتید راهنما و مشاور فعالیت می‌کنند، در دوره‌های زمانی مشخص گزارش کار می‌دهند، تولیدات علمی دارند و حتی در صورت شکست علمی، گزارشی از روند فعالیت خود و علت شکست پروژه ارائه می‌کنند. پس به این صورت نیست که به کسی به خاطر اینکه روزی یک کلاس شرکت می‌کند، به صورت ماهیانه و تا پایان عمرش کمک‌هزینه تحصیلی پرداخت کنند.